Համաշխարհային փորձը

Համաձայն ՄԱԿ-ի՝ շրջակա միջավայրի կազմակերպության (UN Environment) և Պեկինի՝ էկոլոգիայի և շրջակա միջավայրի պահպանության մունիցիպալ բյուրոյի (BEE) 2019 թվականի զեկույցի՝ ընդամենը հինգ տարվա ընթացքում՝ 2013-ից 2017 թվականներին, Պեկինում և շրջակա տարածաշրջանում մանր մասնիկների պարունակությունը օդում նվազել է համապատասխանաբար մոտ 35%-ով և 25%-ով:

Ի՞նչ է արել պետությունը․

• օրենսդրական և իրավական մեխանիզմների մշակում և ներդրում
• համակարգված քաղաքային պլանավորում
• որակի բարձր չափանիշների ներդրում
• վերահսկողության լայն հնարավորություններ
• խնդրի վերաբերյալ հասարակության բարձր մակարդակի իրազեկվածություն

Սկսած 1950-ական թվականներից՝ Գերմանիայի Ռուրի մարզում ձուլարաններն արտանետում էին ծծմբի երկօքսիդի և պղնձի մասնիկներ, որոնք տարածվում էին շրջակա միջավայրում և անտառներում:

Աշխատողները, բժիշկները և գիտնականները ստեղծեցին քաղաքացիական ասոցիացիա, որը պայքարում էր օդի որակի բարձրացման համար, քանի որ նրանք այլևս չէին ցանկանում համակերպվել սիլիկոզի, ասթմայի, քաղցկեղի, երեխաների թերաճության և չորացող այգիների հետ: Ռուրի ագլոմերացիայում փոշու դեմ պայքարը նաև նշանավորվեց նոր քաղաքական ուղղությամբ 1950-ականներին. երեխաներին և քաղաքային միջավայրը պաշտպանելու իրենց գործողություններով մարդիկ ամուր հիմքեր դրեցին նացիզմից հետո ժողովրդավարության կառուցման համար:

Թերևս Երևանում փոշու դեմ պայքարի միջոցներից մեկը հենց այսպիսի քաղաքացիական նախաձեռնություններն են, որոնք կհամախմբեն տարբեր մասնագիտությունների ներկայացուցիչների և տեղեկատվություն կտարածեն բնակչության և թիրախային խմբերի շրջանում: Առավել ևս, որ նմանատիպ փորձ արդեն գոյություն ունի, օրինակ՝ CSN lab-ը:

Կորեան հայտնի է օդի աղտոտվածության դեմ պայքարի իր ժամանակակից մեթոդներով: Դրանց էությունը կայանում է նրանում, որ 5G ցանցին միացված ռոբոտները սկանավորում են արդյունաբերական համալիրները՝ դրանցում օդի որակը վերահսկելու համար, իսկ արբանյակային մոնիտորինգի համակարգը հանրությանը տրամադրում է օդի որակի տվյալներ առցանց ռեժիմով:

Քաղաքը նաև հայտարարել է Սեուլում առաջին «քամու արահետների անտառը» ստեղծելու ծրագրերի մասին՝ գետերի և ճանապարհների երկայնքով միմյանց մոտ ծառեր տնկելով՝ օդը դեպի քաղաքի կենտրոն ուղղելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ սոճիների և թխկիների անտառը պետք է կլանի օդում գտնվող պինդ մասնիկները և զով քամի հասցնի դեպի Սեուլի կենտրոն: Նման անտառներ նախատեսվում է տնկել գետերի և փողոցների երկայնքով։ Այդպիսով դրանք կբացեն «քամու ճանապարհը», որպեսզի Գվանաքսանի ու Բուխանսանի լեռներում գիշերը գոյացած մաքուր ու զով օդը թափանցի Սեուլի կենտրոն։ Քաղաքն արդեն Սեուլի գլխավոր երկաթուղային կայարանի վրա գտնվող լքված կամուրջը վերածել է բարձրադիր դենդրոպարկի:

Մինչև 2030 թվականը ընկերությունը հույս ունի ավելացնել կանաչապատ տարածքների մակերեսը 30%-ով և ապահովել, որ ճանապարհորդության կայուն եղանակներն, ինչպիսիք են ոտքով քայլելը, հեծանիվով և հասարակական տրանսպորտով տեղաշարժվելը, կազմեն բոլոր ուղևորափոխադրումների 80%-ը:

«Քամու արահետների անտառի» գաղափարը միանգամայն կիրառելի է Երևանի համար, հատկապես եթե հիշենք, որ Հրազդանի կիրճն արդեն գոյություն ունի, և խորհրդային տարիներին Արծվին Գրիգորյանի մտահղացումը հենց նրանում էր, որ կիրճը ծառայի որպես քաղաքի թոքեր։ Հիմա դա Հրազդան-ձորն է՝ կիսալքված մի գոտի, որի լանջերին կարելի է ծառեր տնկել, որպեսզի զով ու մաքուր օդը թափանցի քաղաք։

Չինաստանի Սինչուան նահանգը հանքարդյունաբերական աշխատանքների հետևանքով փոշու լուրջ խնդրի առջև էր կանգնած։

Իշխանությունները լուծել են այս խնդիրը՝ հանքարդյունաբերական հաստատություններում փոշու կլանման համակարգերի խիստ չափորոշիչներ սահմանելով, ինչպես նաև հանքերի շուրջ պարտադիր ծառատունկի միջոցով՝ քամու էրոզիան նվազեցնելու համար: Այս միջոցառումների շնորհիվ հնարավոր եղավ էապես նվազեցնել փոշու մակարդակը և բարելավել օդի որակը քաղաքում։

Կարծես թե, հանքերի շուրջ ծառատունկ իրականացնելու միտքը կիրառելի չէ Երևանի դեպքում, քանի որ այստեղ հողը շատ չոր է։ Իսկ խիստ չափորոշիչներն ու իշխանությունների կողմից վերահսկողությունը հիանալի ռազմավարություն է, որն արժե որդեգրել։

Արիզոնայի Տեմպե քաղաքը նույնպես բախվել է հանքարդյունաբերության, այդ թվում՝ ավազահանքերի գործունեության հետևանքով առաջացած փոշու խնդրի հետ:

Իշխանությունները փոշու մակարդակի վերահսկման խիստ պահանջներ են ներդրել և պահանջել են օգտագործել հանքարդյունաբերության խոնավ մեթոդներ՝ փոշու արտանետումները նվազեցնելու համար: Բացի այդ, ձեռնարկվել են հանքերի կանաչապատման աշխատանքներ՝ շրջակա միջավայրի վրա դրանց ազդեցությունը նվազեցնելու նպատակով:

Այս դեպքը հետաքրքիր է այնքանով, որ սահմանափակվել է արդյունաբերության մեթոդը, սակայն, հավանաբար, դա հնարավոր չէ կիրառել Երևանի շրջակայքի բոլոր հանքերի նկատմամբ՝ ֆինանսական և տեխնոլոգիական հանգամանքների պատճառով:

Հանքարդյունաբերության փոշու դեմ պայքարելու համար Մելբուրնում օգտագործվում է նորարարական տեխնոլոգիա:

Օգտագործվում է հատուկ կենսաբանական փրփուր արտանետող սարքավորում, որն արտանետում է ջրի ցածր պարունակությամբ փրփուր և չեզոքացնող նյութեր: Սա թույլ է տալիս կապել փոշու մասնիկները և խոնավեցնել դրանք, ինչը թույլ չի տալիս, որպեսզի դրանք տարածվեն օդում:

Սա բավականին թանկ տեխնոլոգիա է, որի գինը սկսվում է մի քանի հազար դոլարից։ Սակայն, եթե կառավարությունը գոնե մասամբ սուբսիդավորի նման սարքավորումների ձեռքբերումը, կարծում եմ, որ Հայաստանի խոշոր ձեռնարկությունները կարող են այն իրենց թույլ տալ։ Հետաքրքիր կլիներ նաև, եթե Հայաստանն ինքը փորձեր արտադրել նման սարքավորումներ։

https://www.quarrymagazine.com/2011/01/11/a-portable-answer-to-dust-suppression/

Տորոնտոյի շրջակայքում գտնվող հանքերում փոշու արտանետման վերահսկման միջոցներ են ձեռնարկվել։ 2023 թվականի հունիսին Տորոնտոյի օդի որակի ինդեքսը (AQHI) երրորդ մակարդակից, ինչը համարվում է «ցածր ռիսկ», բարձրացել է մինչև յոթերորդ մակարդակ, որն արդեն «բարձր ռիսկային» գոտի է։ Ակնկալվում է, որ այդ ինդեքսը կտատանվի 6-ից 7-րդ մակարդակների միջակայքում:

Հանքարդյունաբերական աշխատանքների ընթացքում փոշու մասնիկների տարածումը նվազագույնի հասցնելու նպատակով օգտագործվում են ջրի ցողման և փոշու ճնշման համակարգեր: Ցավոք, այս միջոցառումները բավարար չէին 2023 թվականին Տորոնտոյում օդի որակը զգալիորեն բարելավելու համար, քանի որ օդի աղտոտման հիմնական պատճառը անտառային հրդեհների ծուխն էր։

Տորոնտոյի օրինակը ցույց է տալիս յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքի վերլուծության կարևորությունը՝ օդի աղտոտվածության հիմնական պատճառները բացահայտելու (Երևանի դեպքում՝ հանքերի մոնիտորինգ, քարտեզագրում և տվյալների վերլուծություն) և օդի աղտոտվածության դեմ պայքարի նպատակային միջոցառումներ մշակելու և իրականացնելու նպատակով։